کلیسای سنت صوفیا بلغارستان یکی از قدیمیترین کلیساهای ارتودوکس صوفیه و یکی از نمادهای این شهر به شمار میرود. این کلیسا که در مرکز این شهر و در نزدیکی کلیسای الکساندر نوسکی قرار دارد بعد از کلیسای سنت جورج قدیمیترین کلیسای صوفیه است. تاریخچهی این بنا ارتباطی تنگاتنگ با سرگذشت شهر صوفیه دارد، از انتخاب نام شهر صوفیه و زمینلرزههای ویرانگر ۱۸۱۸ و ۱۸۵۸، تا رخدادهای دوران حکومت عثمانی و …
کلیسای سنت صوفیا در قرن ششم میلادی و در زمان حکومت جاستینین (Justinian)، امپراتور روم شرقی، در زمینی که قبلاً ۴ کلیسای مسیحی را در خود جای داده بود، بنا شد. این کلیسا بر روی گورستان شهر سِردیکا (نام قدیمی صوفیه) و بقایای چند کلیسا و معبد دیگر که به قرن ۴ میلادی تعلق داشتند ساخته شد. در جریان امپراتوری دوم بلغارستان، در فاصله زمانی قرن یازدهم تا چهاردهم، این کلیسا بهعنوان کلیسای اصلی شهر شناخته میشد. بزرگترین افتخار سنت صوفیا انتخاب نام شهر از روی آن در قرن ۱۴ میلادی است.
اما سنت صوفیا روزهای بدی نیز در تاریخ خود داشته است. این کلیسا در قرن شانزدهم میلادی و در زمان فرمانروایی عثمانیها تبدیل به مسجد شد. تمامی نقاشیهای روی دیوارهای آن تخریب شد و بهجای آن چند مناره در کنار بنای اصلی ساخته شد. بر اساس افسانهای قدیمی یک زرگر به علت امتناع از تغییر دین خود از مسیحیت به اسلام در آن روزگار، در مقابل این کلیسا توسط عثمانیها زندهزنده سوزانده شد. زمینلرزههای بزرگ صوفیه در سالهای ۱۸۱۸ و ۱۸۵۸ منارهها و ساختمان اصلی سنت صوفیا را ویران کردند. گفته میشود دو پسر روحانی مسجد در جریان زلزلهی دوم مشغول عبادت در مسجد بودند و جان خود را از دست دادند. مسلمانان عثمانی این اتفاق را نشانه بدیمنی این مسجد دانستند و سنت صوفیا را با خاک یکسان کردند. سنت صوفیا برای مدت زیادی چیزی بیش از یک ویرانه نبود، تا سال ۱۸۷۸ و آزادی بلغارستان. در آن سال سنت صوفیا به انباری بهمنظور نگهداری از کالا تبدیل شد.
بنای سنت صوفیا چندین بار موردبازسازی قرار گرفت، و از شروع قرن بیستم تا به امروز باستان شناسان کاوشهای متعددی روی آن انجام دادهاند. گفته میشود موزاییکهایی منتسب به قدیمیترین معبدهای بلغارستان در این کاوشها یافته شده است. آخرین بازسازی این معبد تقریباً ۱۵ سال پیش به پایان رسید و شکل ظاهری این روزهای سنت صوفیا را به فرم آن در روزهای اول ساختهشدنش درآوردهاند. در حال حاضر مقبرهی یادبود یک سرباز گمنام، برای تجلیل از سربازانی که درراه وطنشان بلغارستان جان دادهاند، دقیقاً در کنار معبد ساختهشده است.
این بنا یکی از ارزشمندترین میراث تاریخی معماریهای اولیه مسیحیان در جنوب شرق اروپا محسوب میشود.